به گزارش پایگاه خبری فرهنگسرای معروف به نقل از روزنامه قدس؛ در گفت‌وگو با حجت‌الاسلام دکتر عباسعلی امیری، رئیس پژوهشکده امر به معروف و نهی از منکر به آسیب‌شناسی امر به معروف و نهی از منکر پرداخته و آنها را مورد بررسی دقیق قرار دادیم.
امر به معروف و نهی از منکر پیشینه‌ای به قدمت انسان دارد. هدف بعثت انبیاء الهی نیز دعوت مردم به خیر، صلاح، توحید و بازداشتن آنها از پیروی طاغوت بوده تا حدی که می‌توان گفت تمام حرکت‌های اصلاحی و دگرگونی‌های سازنده جامعه بشری در پرتو امر به معروف و نهی از منکر تحقق پیدا کرده است؛ . اما برای احیا و اجرای امر به معروف و نهی از منکر در جامعه نیاز به بررسی، کنکاش و در یک کلام آسیب‌شناسی این فریضه الهی احساس می‌شود.
در گفت‌وگو با حجت‌الاسلام دکتر عباسعلی امیری، رئیس پژوهشکده امر به معروف و نهی از منکر به این آسیب‌ها پرداخته و آنها را مورد بررسی دقیق قرار دادیم.
گفتمان مناسب امر به معروف را ایجاد نکرده‌ایم
حجت‌الاسلام دکتر عباسعلی امیری در ابتدای سخن و با بیان اینکه امر به معروف و نهی از منکر طبق آنچه در اصل هشتم قانون اساسی هم به آن اشاره شده به سه سطح تقسیم می‌شود، می‌گوید: امر به معروف مردم بر مردم، مردم به مسئولین و مسئولین به مردم سه سطح از این وظیفه همگانی را شامل می‌شود و برای تحقق هر کدام از آنها باید اصول و مواردی را رعایت کنیم.
رئیس پژوهشکده امر به معروف و نهی از منکر اضافه می‌کند: در آسیب شناسی مردم به مردم با دو چالش جدی روبه‌رو هستیم. نخست اینکه امر به معروف در جامعه به یک مصداق فروکاسته شده است. البته درست است که مسئله حجاب و عفاف مهم است و یک جامعه اسلامی باید نسبت به آن حساسیت داشته باشد اما دیدن امر به معروف در آیینه حجاب و آن را تنها به پوشش تنزل دادن کار درستی نیست.
او تصریح می‌کند: امر به معروف حیطه وسیعی را شامل می‌شود و از ارکان مختلف حاکمیت تا ساختارهای آن و شئون اجتماعی مردم را در بر می‌گیرد. امر به معروف از منظر فقه نظام، خصوصیت فرا نظام دارد و این باید این جایگاه را به او برگردانیم. آسیب دیگر امر به معروف مردم بر مردم این است که گفتمان مناسب برای تعیین الگوهای رفتاری را ایجاد نکرده‌ایم؛ . یعنی نحوه مواجهه گروهی از مردم که خیرخواه هستند و اعتقاد درونی دارند با بخشی که نابهنجاری و منکر را مرتکب می‌شوند رفتار مناسبی نیست و بیشتر سلیقه‌ای، تجربی و غیرحرفه‌ای است.
نباید امر به معروف تبدیل به ستیز اجتماعی شود
این پژوهشگر در ادامه توضیح می‌دهد: علاوه بر عدم ایجاد گفتمان مناسب، در بحث ترویج هم گرفتار این مشکل هستیم. افرادی که الگوهای رفتاری را در مواجهه با مردم ترویج می کنند و راهکار ارائه می‌دهند، رفتارهای سلیقه‌ای و شخصی خود را ترویج می‌کنند که در نهایت منجر به آسیب می‌شود. نمونه‌های آن را هم به وفور در شبکه‌های اجتماعی و جامعه ملاحظه می کنیم . کارهای که سبب می‌شود نگاه‌ها نسبت به امر به معروف، نگاهی منفی شود.
دکتر امیری اضافه می‌کند: این شرایط در حالی است که همه متدین هستیم، جامعه اسلامی است و به امر به معروف احترام می‌گذاریم. رفتارهای نامناسب و غیرحرفه‌ای باعث می‌شود چهره نامناسبی از امر به معروف در جامعه بازتاب پیدا کند. ضمن اینکه باید توجه داشته باشیم روابط انسانی، امری پیچیده است و باید به آن دقت زیادی کرد. رابطه بین انسان‌ها بر اساس عاطفه شکل می‌گیرد و هر چیزی به رابطه عاطفی و ارتباط دوستانه ضربه بزند، باید حذف شده و کنار گذاشته شود.
او تأکید می‌کند: نباید امر به معروف سر از ستیز اجتماعی در بیاورد بلکه باید به نحوی باشد که اصل وحدت اجتماع و انسانی در جامعه به هم نریزد و سبب ایجاد دو دسته‌ای و چند پاره‌گی‌ها نشود. باید توجه داشته باشیم الگوی رفتاری آمر، به دور از ستیز اجتماعی باشد. برچسب زدن بسیار مخرب است و نباید شخصیت فردی که منکری را انجام داده زیر سؤال ببریم و به طور مثال به خاطر بدحجابی کل شخصیت او را مورد قضاوت قرار دهیم
تواضع، مهارت کنترل خشم، ایجاد وحدت و… از شاخه های آمر به معروف
رئیس پژوهشکده امر به معروف و نهی از منکر بیان می‌کند: آسیب دیگر در امر به معروف مردم بر مردم خود بزرگ بینی است. شخصی که امر به معروف می‌کند باید تواضع داشته و از فضائل اخلاقی بهره‌مند باشد. در نوع مواجهه سوگیری‌ها و جهت‌گیری‌هایش را کنار بگذارد. ضمن اینکه باید مهارت کنترل خشم را داشته باشد. باید بر خود نوعی مهارت خود کنترلی داشته باشد که در مواجهه با یک منکر به سرعت ناراحت نشود؛ زیرا نتیجه برخورد با ناراحتی و خشم همان ستیز اجتماعی است.
این استاد حوزه و دانشگاه با تأکید بر اینکه اصل وحدت در اجتماع خیلی مهم است، می‌گوید: وحدت در جامعه زمانی تحقق پیدا می‌کند که مردم همدل بوده و روابط عاطفی محکمی با هم داشته باشند. اگر در آموزش‌هایمان این اصل را لحاظ کرده و به مشترکات انسانی و دینی احترام بگذاریم، راحت‌تر می‌توانیم به این واجب الهی در جامعه عمل کنیم. امر به معروفی که اصل وحدت را خدشه دار کند، امر به معروفی نیست که مورد تأیید دین اسلام باشد.
او برای داشتن وحدت عنوان می‌کند: به این منظور باید دست روی مشترکات گذاشته و مثبت اندیشی داشته باشیم. وقتی با فردی مواجهه می‌شویم جنبه‌های مثبت او را هم دیده و تنها به خاطر منکر انجام داده با او برخورد نکنیم. به تیپ شناسی و مخاطب شناسی افراد دقت کنیم. جامعه امروزی ما درگیر حجاب است اگر به بخواهیم مخاطب شناسی بکنیم برخی افرادی که بی حجابی را ترویج می کنند از خارج از کشور خط می گیرند ولی تعداد بسیاری از جوانان و نوجوانان هم به تبعیت از گروه‌های همسالان و بدون آگاهی و از سر ناآگاهی در سلک بی حجاب ها قرار گرفته اند بی‌شک نحوه مواجهه با این دو گروه باید متفاوت باشد.
نخبگان باید حرف‌های مردم را به گوش مسئولان برسانند
حجت‌الاسلام امیری به آسیب سطح دیگر امر به معروف یعنی امر مردم به مسئولین پرداخته و توضیح می‌دهد: با توجه به اینکه در جامعه اسلامی همه مسئول هستند و نمی توان از زیر با این مسئولیت شانه خالی کرد. روایات زیادی داریم که اولیای دین سفارش کرده‌اند مردم به این ساحت ورود پیدا کنند باید مسئولین اجازه دهند این عرصه باز شود. حتی در برخی از روایات به آثار بر امر به معروف نکردن مردم اشاره شده به طور مثال بیان شده است که اگر نهی از منکر نکنید اشرار بر شما حاکم می‌شوند.
او اضافه می‌کند: اما اینکه مسئولان را چگونه نقد کنیم هم مهم است. اینطور نمی‌شود که مردم بدون آگاهی و اطلاع مسئولین را نهی از منکر کنند مس که سر از هرج و مرج و بی نظمی در می‌آورد. باید منطقی در این راه حکم‌فرما باشد. از آنجایی که بدنه دولت و مسئولان کارشناسی هستند باید حلقه‌ای از نخبگان که درد مردم را می‌فهمند وجود داشته باشند تا بتوانند با آنها ارتباط گرفته و امر به معروف تخصصی خود را روی دولت‌ها و بدنه کارشناسی اعمال کند.
این پژوهشگر دینی توضیح می‌دهد: ایجاد حلقه واسطه در نقد بین مردم و مسئولین مسئله بسیار مهمی است. این کار را می توان از طریق سازمان‌های مردم نهاد یا ایجاد دغدغه در نخبه‌های جامعه و فراهم کردن زمینه ارتباط میان آنها محقق کرد…. . نخبگان نقدهای فنی و کارشناسانه می‌کنند و اثر آن در جامعه بیشتر دیده می‌شود.
در حوزه واسطه گری نخبگان میان مردم و مسئولان ضعیف عمل کرده ایم
رئیس پژوهشکده امر به معروف و نهی از منکر می‌گوید: به نظر می‌رسد در این حوزه و برای ارتباط مردم با دولت خیلی ضعیف عمل کرده‌ایم. همانطور که تحقیقات دانشگاهی و صنعت ما از هم جداست، بدنه نخبگانی ما نیز در بحث‌های کارشناسی ارتباط کمی با مردم دارد. البته این امر به دلیل کم کاری نخبگان نیست، بلکه به خاطر فضای حاکم است که مطالبه‌گری به این سمت حرکت نکرده است. نخبگان باید زبان مردم باشند، بدون اینکه به نوعی عوام زدگی مبتلا گردند.
ایشان به جهت دیگر از آسیب در عرصه امر به معروف که امر به معروف مسئولین به مردم باشد نیز اشاره کرده و بیان می‌کند: مسئولین نیز نمی‌توانند تک به تک با مردم مواجه شده و آنها را امر به معروف و نهی از منکر کنند. پس باید سازوکاری در دولت‌ها وجود داشته باشد؛ و. و آن فرهنگ سازی است…. .
فرهنگ مهمترین مؤلفه قدرت نرم است.
دکتر امیری خاطرنشان می‌کند: حاکمیت مطالبات خود را از طریق فرهنگ سازی می تواند محقق کند به عنوان مثال در جامعه امروز اسراف و تبذیر به معضلی مهم تبدیل شده است و لازم است مسئولان سازوکارهای آموزشی را برای فرهنگسازی مردم فراهم کرده و به سمت نهادینه کردن اصلاح الگوی مصرف بروند. حاکمیت از طریق ابزارهایی غیر امنیتی که در اختیار دارد می‌تواند بسترسازی فرهنگی را آماده کرده و شهروند مسئول و حقوق شهروندی را ارتقا بخشد. از طریق فرهنگ سازی ایجاد زیر ساخت‌های فرهنگی است که می توان مسئولیت اجتماعی را به جامعه تزریق کرد.
او در پایان تأکید می‌کند: فرهنگسازی در ادبیات این روزهای مسئولین ما پر تکرار است اما این کافی نیست بلکه باید در واقعیت عینی هم اثر داشته باشد به اصلاح پر بسامد به نحو انضمامی هم باشد. از این رو، باید مسئولان به میدان بیایند. بستر سازی فرهنگ دست مسئولان است. بحث احیای امر به معروف در جامعه و زدودن چهره منفی از این واژه و فریضه الهی که در عین حال بسیار مترقی و پیشرو است یکی از امور مهم است. این ظرفیت در دین و جامعه اسلامی وجود دارد و باید در ناحیه احیا امر به معروف و نهی از منکر سازوکارهای مناسب را طراحی کنیم. یکی از مهمترین راه‌ها داشتن رویکرد علمی است. باید تلاش کنیم گفتمان نخبگانی را در این زمینه شکل بگیرد…. .